Op zoek naar betekenis

Een van de vakjes ging over de semantiek van programmeertalen. Daarmee bedoelen ze: de formele betekenis, keihard vastgelegd wat het is. Een voorbeeldje. Iedereen weet wel wat een meter is. De échte, originele meter ligt goed bewaakt in Parijs, want die meetlat was de oorspronkelijke meter die de maat was voor alle gekopieerde meters. Een duidelijk voorbeeldje van semantiek dus: leg vast wat je bedoelt. Schrijf op wat je er precies mee bedoelt: de betekenis.

En passant zat ik natuurlijk met de Visie van Enschede in mijn maag en met de economische realiteit: zelfs de wetenschap was op de knieën gegaan voor de economische “vooruitgang”.

Toen kwam ik achter het geheim van geld: het heeft geen betekenis. Er is geen betekenis vastgelegd. De waarde van geld is voor 100% gebaseerd op vertrouwen, iets dat het van mij niet echt krijgt. De tijd dat geld werd gedekt door goud en zilver in de schatkamers van de banken, ligt al tientallen jaren achter ons. De Dollarkoers

De dollar wordt telkens iets korter en dan weer iets langer, gemeten aan de euro.

Als je aan Google vraagt “define:money” krijg je een aantal beschrijvingen van hoe geld werkt. Geld is een opslag- en uitwissel-middel van waarde. Hoe die waarde tot stand komt, is niet bekend. Vergelijk het maar met het volgende: een meter is een eenheid van lengte. Hoe lang de meter is, dat weten we niet. In zoverre: een dollar is 100 dollarcent. Geniaal. Een meter is 100 centimeter. En hoe lang is een centimeter dan?

De semantiek, de betekenis van geld is dus ongedefinieerd. Dit is dè zwakte van het geld en het is volgens mij de oorzaak van de grootste problemen waar voor economen zich geplaatst zien: rente, inflatie en de verplaatsing van grote kapitalen van land naar land. Armoede vinden ze geen echt probleem, dat hoort gewoon bij het spel.

Het ontbreken van semantiek heeft ook een keerzijde: rente. U had een hypotheek? Dan betaalt u meer rente dan aflossing. Is dat eerlijk: ja, want geld is niet gedefinieerd. Het is slechts een groeipatroon, een vermenigvuldiger. Een euro vandaag is niet een euro morgen. Als u vandaag leent, betaalt u morgen meer terug. Als ik een brood leen, breng ik een brood terug. Een kop suiker voor een kop suiker. Een berg geld voor een berg geld plus een extra schep geld. Groeipatroon!

Laten we dit nog even nader onderzoeken. Stel, ik heb een broek en die meet 95 centimeter. Morgen meet de broek 98 centimeter. Hekserij ? Is de broek gegroeid? Nee. De meetlat is gekrompen. Er is geen economische groei, de munteenheid krimpt slechts. Dat noemen ze dan weer inflatie. Ik noem het gewoon een zooitje ongeregeld. Wat heb ik nu aan een meetlat die dagelijks korter wordt? Brandhout!

Wat ingewikkelder wordt het als we geld verplaatsen. Nu denkt u wellicht aan het terugkeren van vakantie met een aantal Indiase Rupee’s in de zak. Dat bedoel ik niet. Het gaat om bedragen zo groot als het salaris van alle Nederlanders in januari. Zulke bedragen worden met een druk op de knop, elektronisch, verplaatst van rekeningen in Brazilië naar rekeningen in Moskou of Londen. Vroeger zou je die bedragen alleen verplaatsen als je producten de andere kant op stuurde. Zo hoort het ook in het economisch model, de bedrijfskolom: geld de ene kant op als vergoeding voor producten die de andere kant op van eigenaar wisselen. Maar dit groot-transport is zonder tegenwaarde. Er zijn zogenaamd geen consequenties. Maar die zijn er dus wel, want dit wegrennen van geld is een aanzet tot een financiële crisis. Wat gebeurt er? Beleggers komen erachter dat het geld op de rekening in Brazilië in gevaar is, want de rente kan niet meer worden betaald. Gauw dat geld verplaatsen, voordat de bank of de staat failliet gaat en ik mijn geld kwijt ben. Als de eerste stapel geld over de dam wordt gestuurd, volgen er velen. Wie te laat is en wie niet weg kan, heeft pech. Dat zijn de inwoners. De beleggers gaan gewoon verder in het volgende land.

Op dat moment in mijn leven zat ik dus met het volgende raadsel: je hebt een visie die je wilt realiseren, je hebt de keiharde economische realiteit en je weet dat die zich baseert op geld dat eigenlijk een ongedefinieerde eenheid is. De vage geldeenheid is de verborgen oorzaak van allerlei ingewikkelde economische problemen. De gewone mensen overzien het allang niet meer. De economen nemen de problemen als vaststaande feiten. Rara wat te doen.

Nu ben ik opgeleid voor ontwerper, een ontwerper van informatiesystemen. Het geldsysteem is, misschien met uitzondering van de klok en de kalender, het grootste en invloedrijkste systeem op de planeet. Het zit ontwerptechnisch zó enorm slecht in elkaar dat de basis ervan, geld, een onbekende is. En daar hebben we dan zo’n vertrouwen in?

Het ontbreken van een betekenis is wel een handig eigenschap voor de banken. Als u een hypotheek neemt, dan leent de bank u het geld en betaalt u jaarlijks 4% van het bedrag aan de bank.

Vraagje: waar was dat het geld dat u leende vóórdat het door de bank voor de aankoop van het huis werd gebruikt ? In een kluis? Op de bank? Nee. Het bestond niet. Als u 100 euro van de bank leent, dan is 7% daarvan door een spaarder op de bank gezet en de rest is nieuw. Het geld onstaat pas wanneer het wordt geleend. Om iets te lenen dat daarvoor niet bestond, betaalt u jaarlijks duizenden euro’s rente! Wat een grap!

Als u dit nog even was ontgaan, zal ik u ook iets vertellen over computerprogramma’s. Iedereen die wel eens de programmacode van een andere programmeur heeft gezien, weet dat het vaak lastig is om iets aan het programma te veranderen. Als je hier wat verandert, ontstaan er daar fouten. Als je het ergens anders verandert, komen er ergens anders weer fouten. Wat doe je met zo’n programma: opnieuw bouwen en dan beter. Repareren gaat niet meer.

Het geldstelsel is ook zoiets. Als de overheid morgen eindelijk een ecotax invoert, dan komen overmorgen de vlieg- en autosector in de knel en een week later volgt de rest van de economie. Als we de ene fout oplossen, krijgen we er talloze anderen voor terug.

De economie is een instabiel kaartenhuis. Het is eigenlijk een wonder dat het nog steeds werkt, in die zin, het is een wonder dat jullie het trucje nog niet doorhebben waardoor het telkens weer verder strompelt.

Als ik als programmeur het geldsysteem zou moeten repareren, dan zou ik het niet gaan aanpassen . Ik zou een volledig nieuw ontwerp maken en daarmee en een heel nieuw programma schrijven. Aanpassen van het ontwerp gaat niet, want een ontwerp van de economie is nooit gemaakt. De werking is werkelijk een puinhoop. De noodzakelijke aanpassingen uitvoeren gaat niet want dan stort het systeem in. Crash!

Armoede, scheve verdeling van welvaart, hyperinflatie, fraude, grondstoffentekorten, afvalbergen, milieuvervuiling, uitbuiting, slavernij, kinderarbeid, energieverspilling, klimaatverandering handelsoorlogen, drugsmaffia, dakloosheid en prostitutie, oorlog. Kortom: ongeluk. Allemaal storingen van het programma en geen van alle zijn ze oplosbaar gebleken. U kent er vast nog wel een paar.

Laten we eens kijken hoe die storingen er precies uitzien. Bedrijven zijn bekende vervuilers. Tot op zekere hoogte is dat toegestaan. Het kost ze ook geld als ze kostbare stoffen kwijtraken. Maar dit tekort kan worden goedgemaakt met de winsten op andere producten, of, andere gedeelten van hetzelfde product.

Stel, ik heb een raffinaderij en ik mors wel eens wat. Geen probleem, we zitten vlakbij de Nieuwe Waterweg en zogenaamd niemand die wat merkt. Ik kom wel een paar ton stoffen tekort, die ben ik immers verloren in de Waterweg. Financieel gezien is het geen punt. De schade is zo klein dat ik het verlies vrij snel goedmaak bij de eerstvolgende verkooporder. De natuur echter denkt er heel anders over. De zwanenkolonie in de Nieuwe Waterweg houdt helemaal niet van olie! Een eventuele boete zet trouwens ook geen zoden aan de dijk bij bedrijven die $ 10.000.000.000 winst per jaar maken. De winst wordt weliswaar wat lager door de boete, maar dat is te doen. Maar de zwanen kunnen hun ongeluk niet compenseren met deze boete die de raffinaderij betaalde. Hier zie je dat de werking in het systeem geen goede afspiegeling is van de realiteit.

Nog maar eentje. Het broeikaseffect en de opwarming van de aarde komen al aardig op gang. Er wordt nog meer verwacht. Gaan we nu iets doen? Nee, de conferenties struikelen van mislukking naar mislukking alleen omdat het land met de meeste wapens, de Verenigde Staten, de landen apart onder druk zet om geen amok te maken. Anders sluiten we jullie economisch af. Of: anders vallen we Scheveningen binnen.

De problemen grijpen in elkaar. Ze zijn geen van allen oplosbaar omdat de ene oplossing het andere probleem verergert. Dat komt doordat het vanaf het begin scheef in elkaar zit. Het wordt nooit wat. Vandaar dat de regeringen al jaren zitten te wachten om maatregelen te nemen.

Ze doen het niet

want ze durven niet

omdat ze weten

dat het niet kan.

Daarom heb ik destijds, ergens rond 1995, besloten om het geldsysteem opnieuw te ontwerpen. En wel zo, dat de waarde van het geld precies overeenkomt met de regels die in de natuur gelden. De Minister van Milieu, Margreeth de Boer, bracht me op het idee. Hoe kwam dat?

Onze vereniging, JP Doe, was een van de weinige jongerenplatformen die de landelijke organisatie NJMO uit de grond had weten te trekken. Jaarlijks overlegde deze club, die nu is opgegaan in de Nationale Jeugdraad, met de Minister van Milieu. Als afgevaardigde uit Enschede ben ik toen ook een keer mee geweest.

Minister Margreeth de Boer had het over de ecologisering van het belastingstelsel. Eco-tax dus. Dat had ze graag gewild, zei ze. Ze had er door juristen onderzoek naar laten doen maar daar was helaas uitgekomen dat het niet kon: er zaten teveel wetten in de weg.

Voordat je het weet dwaal ik af naar het feit dat juristen wetten hebben gemaakt die zo ingewikkeld zijn dat ze zelfs zichzelf in de weg zitten, maar laten we toch even bij het onderwerp blijven.

De Minister zegde toe, nu de ecologisering van het belasting-stelsel niet doorging, dat ze zou kijken naar de ecologisering van het subsidie-stelsel. De andere jongeren van de NJMO vonden het wel een idee, maar ik had er geen vertrouwen in. Ik zei: dat zal dan ook wel te moeilijk liggen. Zouden we niet gaan kijken naar de ecologisering van het geld-stelsel zelf? Dat was een zin die niemand begreep. Ik ook niet. Maar in de jaren daarna ben ik precies gaan begrijpen wat het allemaal inhoudt. Ik moest wel wat beter leren modelleren voor ik het echt begon te begrijpen.